حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (کتاب)

اطلاعات کتاب
نویسنده رسول جعفریان
موضوع امامان شیعه
زبان فارسی
اطلاعات نشر
ناشر سازمان تبلیغات اسلامی
تاریخ نشر ۱۳۷۰ش

حیات فکری و سیاسی امامان شیعه کتابی در تاریخ فکری و سیاسی دوازده امام نوشته رسول جعفریان دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و استاد دانشگاه تهران. بنابر مقدمه کتاب، هدف این اثر، پرداختن به جنبه‌های سیاسی و فکری زندگی امامان معصوم بوده و به احوال شخصی آنان کمتر توجه شده است.

نویسنده

نوشتار اصلی: رسول جعفریان

رسول جعفریان در سال ۱۳۴۳ش در خوراسگان از توابع استان اصفهان متولد شد. دوره دبستان را در "خوراسگان" و دوره راهنمایی را در اصفهان گذراند. سپس به دروس دینی علاقه‌مند شده و وارد حوزه علمیه شد. در سال ۱۳۵۷ش، برای ادامه تحصیلات حوزوی، به شهر قم رفت. در قم در دروس اساتیدی چون عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی، حسن ممدوحی، محمدعلی گرامی و جعفر مرتضی جبل عاملی شرکت کرد. در سال ۱۳۵۹ش به تدریس معارف اسلامی و تاریخ اسلام در دانشگاه‌های اصفهان و تهران مشغول شد. اولین اثر جعفریان در سال ۱۳۶۴ش تحت عنوان «پیش درآمدی بر شناخت تاریخ اسلام» منتشر شد و از آن پس تاکنون، ضمن همکاری با موسسات پژوهشی و تأسیس کتابخانه اسلام و ایران در قم، در زمینه تألیف، تصحیح، ترجمه و نیز تحقیق در تاریخ اسلام، ایران و تشیع اشتغال داشته ‏است. از وی آثار فراوانی در این زمینه منتشر شده است. وی مدتی نیز رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بود. جعفریان تا کنون دوبار جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را به خاطر کتاب‌های تاریخ سیاسی اسلام (سیره نبوی) و اطلس شیعه دریافت کرده است.

معرفی کلی

محتوای این کتاب، نخستین بار طی سلسله مقالاتی در مجله «نور علم» انتشار یافت و بعدها به صورت کتابی مستقل درآمد. مؤلف با نگاه به منابع غالبا کهن تاریخی و نیز منابع دینی تلاش کرده نگاهی نو به زندگی پیشوایان معصوم بیاندازد و ديدگاه‌های مشهور شيعه در عصر حاضر درباره امامان را تحلیل و به یکدیگر نزدیک کند.

اهمیت و ویژگی‌ها

پیش از انتشار این کتاب، اثری مستقل که سیره سیاسی امامان دوازده‌گانه را به طور مفصل بررسی کند، در دست نبود و این کتاب را می‌توان از اولین آثار در این موضوع به شمار آورد. از ویژگی‌های کتاب سادگی بیان، قابلیت برای تدریس، خلاصه گویی و پرهیز از مباحث کلامی، و تأکید بر تلاش‌های سیاسی و فرهنگی و تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه‌های مشهور شیعه در عصر حاضر درباره امامان(ع) به مرزهای تحلیل تاریخی است.

برخی منتقدان، نقدهایی بر این کتاب وارد کرده‌اند. از جمله: نیازمندی نثر کتاب به ویرایش ادبی، بی‌توجهی به سایر دیدگاه‌ها در موضوع بحث، استفاده نکردن از مآخذ و منابع جدید، استفاده از اسلوب حماسی و شعاری و غیرعلمی و تأثیرپذیری از اوضاع زمانه و افکار عامه.

محتوای کتاب

مؤلف در ابتدای شرح حال هر امام، بخشی را به تاریخ ولادت و شهادت و احوال شخصی و همچنین گزیده‌ای از مناقب آن امام اختصاص داده و سپس به مباحثی مانند روابط امام با خلفای وقت، ارتباط با شیعیان و آثار علمی پرداخته است. بخش اصلی مباحث ِمربوط به هر امام را موضوع اختصاصی آن امام مانند حکومت امام علی، صلح امام حسن، شهادت امام حسین(ع) و حرکت فرهنگی امامان بعدی یا موضوع سازمان وکالت در عصر ائمه اخیر تشکیل می‌دهد.

فهرست مطالب

این کتاب با نظر به موضوعات اصلی‌اش در ۱۳ بخش تنظیم شده است.

ردیفعنوانفهرست مطالب
۱پیشگفتار
  1. تشیع و تاریخ‌نگاری
  2. تاریخ‌نگاری شیعه در آغاز عصر تدوین
  3. آثار شیعی در سیره نبوی در قرون نخست
  4. کتاب‌های قصص الانبیاء
  5. کتاب‌های دلائل از قرن چهارم تا ششم
  6. کتاب‌های کلامی-تاریخی
  7. کتاب‌های حدیثی-تاریخی
  8. کتاب‌های رجالی-تاریخی
  9. تواریخ دوازده امام از قرن پنجم تا هفتم
  10. تواریخ محلی از قرن چهارم تا هشتم
  11. آثار عربی و فارسی سنیان دوازده امامی
  12. آثار فارسی امامی مذهبان از قرن هفتم تا دهم
  13. تاریخ‌نگاری در آستانه عصر صفوی
  14. تاریخ‌نگاری شیعی در دوره صفوی
  15. مقتل‌نویسی در دوره صفوی و قاجار
  16. تحول در تاریخ‌نویسی در دوره اخیر
  17. برخی از آثار جدید درباره چهارده معصوم
۲امام علی(ع)
  1. امامت امیر مؤمنان
  2. امیر مؤمنان در زمان رسول خدا
  3. امام علی پس از رحلت رسول خدا
  4. بیعت مردم با امیر مؤمنان
  5. دشواری‌های امام
  6. اصلاح، سیاست اصولی امام
  7. امام در برابر پیمان‌شکنان (جنگ جمل)
  8. جنگ با ستمگران در صفین
  9. جنگ با خوارج
  10. آخرین تلاش‌ها
  11. شهادت امیر مؤمنان
  12. ویژگی‌های امیر مؤمنان
۳امام حسن(ع)
  1. شخصیت امام حسن
  2. امام مجتبی و مسأله امامت
  3. خصلت‌های مذهبی و سیاسی مردم کوفه
  4. نخستین اقدامات امام و معاویه
  5. معاویه و درخواست صلح
  6. دلایل پذیرش صلح
  7. امام حسین و صلح
  8. متن صلح‌نامه
  9. درباره امام مجتبی
  10. شهادت امام حسن
۴امام حسین(ع)
  1. امام حسین پیش از کربلا
  2. مخالفت امام حسین با خلافت یزید
  3. اعزام مسلم به کوفه
  4. حرکت امام به سمت عراق
  5. مردم کوفه و رخداد کربلا
  6. فشار ابن زیاد بر مردم کوفه
  7. ارزیابی سفر به عراق
  8. امام در برابر سپاه عراق
  9. آگاهی از شهادت در کربلا
  10. انحرافات دینی و کربلا
  11. آثار سیاسی رخداد کربلا در شیعه
  12. حکمت شهادت امام حسین
  13. عاطفه و برداشت سیاسی
  14. دو تجربه صلح و انقلاب
  15. تجربه سیاست یا فرهنگ
  16. مفهوم امام
  17. تأثیر غالیان
  18. حکمت شهادت و امر سیاست
  19. نگاه صوفیانه
  20. هدف و آگاهی پیشین
  21. به سوی برداشت سیاسی
  22. هدف سیاسی شهادت
۵امام سجاد(ع)
  1. امام سجّاد و شیعیان
  2. برخوردهای امام با امویان
  3. بهره‌گیری امام سجّاد از دعا
  4. امام سجّاد و بردگان
۶امام باقر(ع)
  1. موقعیت علمی امام باقر
  2. امام درگیر اختلافات فقهی بین فرق اسلامی
  3. مبارزه با یهود و اسرائیلیات
  4. میراث فرهنگی امام باقر
  5. وضع و موقعیت شیعه از دیدگاه امام
  6. امام و مسائل سیاسی
۷امام صادق(ع)
  1. شخصیت اخلاقی و فقهی امام صادق
  2. شیعیان امام صادق
  3. امام صادق علیه‌السلام و غلو
  4. فقه شیعه مبتنی بر روایات اهل بیت
  5. قرآن حاکم بر حدیث
  6. کتاب حدیث در عصر امام صادق
  7. امام صادق و مبانی فقهی اهل سنت
  8. فشار سیاسی بر شیعیان
  9. امام صادق و رخدادهای مهم سیاسی
  10. قیام زید بن علی
  11. امام صادق و دعوت ابو سلمه
  12. برخورد با منصور
  13. برخورد امام با نفس زکیه
۸امام کاظم(ع)
  1. امامت پس از امام صادق
  2. برخوردهای سیاسی امام کاظم
  3. امام کاظم و هارون الرشید
  4. شهادت امام کاظم
  5. نمونه‌های دیگر از مبارزه امام با خلافت
  6. امام کاظم و مباحث کلامی و فکری
  7. مواضع کلامی امام کاظم در برابر اهل حدیث
۹امام رضا(ع)
  1. مسأله ولایتعهدی
  2. هدف مأمون از طرح مسأله ولایتعهدی
  3. عکس العمل امام
  4. امام رضا و مأمون
  5. شهادت امام
  6. امام و تبلیغات ضدّ علوی
  7. امام رضا و مسائل کلامی
  8. امام رضا و ایران
۱۰امام جواد(ع)
  1. حیات تاریخی امام جواد
  2. مناظرات علمی امام جواد
  3. مناظره درباره فضائل خلفا
  4. میراث علمی امام جواد
  5. برخورد با فرقه‌های منحرف
  6. اصحاب امام جواد
  7. ارتباط شیعیان ایران با امام جواد
۱۱امام هادی(ع)
  1. سیاست متوکل در برابر امام هادی
  2. احضار امام هادی به سامرا
  3. اقامت امام در سامرّاء
  4. برخوردهای متوکل با امام
  5. وکلای امام هادی و اختیارات آنان
  6. اصالت قرآن در مکتب امام هادی
  7. امام هادی و علم کلام
  8. امام هادی و فرهنگ دعا و زیارت
  9. ایجاد پیوند میان مردم و اهل بیت
  10. تأکید بر مقام والا و رهبری اهل بیت
  11. تأکید بر مکتب اهل بیت
  12. مبارزه با ظلم و ستم
  13. امام هادی و شیعیان غالی
  14. امام هادی و خلق قرآن
  15. امام هادی و شیعیان او در ایران
۱۲امام عسکری(ع)
  1. امامت آن حضرت
  2. امام عسکری در سامرا
  3. موقعیت امام در سامرا
  4. دوران‌های بازداشت امام
  5. امام و رابطه او با شیعیان
  6. اصحاب امام و حفظ میراث فرهنگی شیعه
  7. امام عسکری و یعقوب بن اسحاق کندی
  8. کتب منسوب به امام عسکری
  9. رحلت امام عسکری
۱۳امام مهدی(عج)
  1. ولادت امام زمان
  2. مادر حضرت مهدی
  3. نکاتی درباره تولد امام زمان
  4. آگاهی برخی از شیعیان از تولّد امام زمان
  5. اختلاف پس از رحلت امام عسکری
  6. زمینه سازی غیبت توسط پیامبر ص و امامان شیعه
  7. مسائل کلامی و جانشینی حضرت مهدی
  8. حضرت مهدی و نوّاب خاصه (عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان بن سعید عمری، ابو القاسم حسین بن روح نوبختى، علی بن محمد سمری)
  9. مروری بر اقدامات نواب در ارتباط با شیعیان
  10. مبارزه با غلات
  11. رفع شک و تردیدهای موجود درباره حضرت مهدی
  12. سازماندهی وکلا
  13. مخفی نگاه داشتن امام زمان
  14. عدم جواز افشای نام آن حضرت در غیبت کبرا
  15. جریان رو به رشد تشیع در دوران غیبت صغرا
  16. سیرت امام مهدی.
گزیده حیات فکری و سیاسی امامان شیعه - نشر معارف

ترجمه، تلخیص و چاپ

چاپ اول این اثر در سال ۱۳۷۰ش توسط مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی صورت گرفت و بعدها توسط انتشارات انصاریان در قم تجدید چاپ شد. ترجمه عربی این کتاب با عنوان «الحیاة الفکریة و السیاسیة لائمة اهل البیت» در انتشارات دارالحق بیروت به چاپ رسید. همچنین در سال ۱۳۹۶ش به همت خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در راولپندی پاکستان این کتاب به زبان اردو ترجمه و منتشر شد.
گزیده و خلاصه کتاب حیات فکری سیاسی امامان شیعه، توسط معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی به عنوان کتاب درسی دانشگاه‌ها برای درس تاریخ امامت انتخاب شده است.

پانویس

  1. ، پایگاه دانشوران حوزه.
  2. ، سایت همشهری آنلاین.
  3. رودگر، مقاله حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۰ش، ص۱۸.
  4. رودگر، مقاله حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۰ش، ص۱۸و۱۹.
  5. جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵-۱۰.
  6. ، سایت خبرگزاری مهر.

منابع

  • جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
  • رودگر، قنبرعلی، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۸۰ - شماره ۴۱ و ۴۲.
  • نقد و بررسی کتاب حیات فکری سیاسی امامان شیعه، سایت پرتال جامع علوم انسانی.
  • .
  • ، تاریخ انتشار: ۲۲ بهمن ۱۳۸۷ش.
  • کتاب «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)» منتشر شد، سایت خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۳۹۶.